با من بمان!

سال تحصیلی پیش‌رو سرشار از تردید‌ خواهد بود اما لزوم فعال نگه‌داشتن دانش‌آموزان و کارِ از خانه چیزی است که در آن تردیدی نداریم. خوشبختانه برای این مسئله راه‌های انگیزه‌بخشی وجود دارد.

حرکت ناگهانی و برنامه‌ریزی‌نشده به سمت آموزش مجازی که بهار سال گذشته شروع شد، مانع و شکافی میان سال تحصیلی بود که برنامه‌های آموزشی را متوقف کرد، فعالیت‌های فوق‌برنامه را پایان داد و امتحانات و چرخۀ بازخورد‌های آموزشی را در بیشتر مدارس قطع کرد و همانطور که قابل پیش‌بینی بود انگیزۀ دانش‌آموزان را فروریخت.

همانطور که یکی از دانش‌آموزان‌ام بیان کرد، مدرسۀ اینترنتی «دقیقاً مثل مدرسۀ حضوری است با این تفاوت که همۀ جذابیت‌هایش حذف شده است!».

بدون تعاملات اجتماعی که بخشی ارزشمند از یک روزِ معمولی در مدرسه است و بدون راهنمایی‌های فردی از طرف معلّمان، مربّیان و مشاوران، ناگهان بسیاری از محرک‌های کلیدیِ انگیزه‌بخش، از بین رفته‌ است. هنوز در بسیاری از مدارس برنامه‌های آموزش از راه دور به‌طور کامل شکل نگرفته است. قطعاً در اولین روزها و هفته‌های آموزش از راه دور اشکالات اساسی و نادرستی‌هایی آشکار خواهد شد، مثل خانواده‌هایی که اشتراک اینترنت ندارند یا اینترنت قدرتمندی ندارند، دانش‌آموزانی که مکان ساکت برای مطالعه ندارند، برادران و خواهرانی که باید از برادران و خواهران کوچک‌ترشان مراقبت کنند یا لازم است که برای کمک‌خرجی خانواده کار کنند. همه این‌ها در کنار دیگر مشکلات سطوحی از فشارهای روحی و روانی را پدید آورده.

البته چرخش به سمت آموزش آنلاین باعث شد در مدت زمانی کوتاه،‌ برخی اشکالات ساختار قدیمی ما در پاسخگویی، ارزیابی و روش‌های سنجش، آشکار شود. ما نگران دانش‌آموزانی که ذاتاً انگیزه دارند نیستیم اما باید برنامه‌ای برای دانش‌آموزانی که اینطور نیستند طراحی کنیم آن هم با بهترین نیّات.

باید دانست انگیزه‌بخشی به دانش‌آموزان به‌ شیوۀ چماق و هویج -مثلاً با چرخۀ بی‌پایان و ناامیدکنندۀ امتحانات دشوار- آنگونه که می‌خواهیم، کمکی به آموزش عمیق و ایجاد علاقه به یادگیری نمی‌کند.

خوشبختانه روش‌هایی علمی برای انگیزه‌بخشی وجود دارد و لازم است که برنامه‌های متناسب با این روش‌ها برای کلاس‌های مجازیمان طراحی کنیم. اکنون نیاز ضروری است که این کار انجام شود تا به دانش‌آموزانی که با چالش‌های آموزش از راه‌ دور درگیرند کمک کنیم و از تشدید خلاء‌های موجود در فرصت‌های آموزشی که ناشی از بی‌عدالتی نظام آموزشی است، جلوگیری کنیم.

روش دو مرحله‌ای تا انگیزه

ممکن است در مورد نظریه‌های بزرگ انگیزشی که محققین در موردش صحبت می‌کنند، چیزهایی شنیده باشید، نظریاتی مثل نظریۀ خودمختاری و نظریۀ انتظار-ارزش. ما در مورد این‌ها در مقالۀ دوم که به زودی منتشر می‌شود صحبت خواهیم کرد. معتقدیم طرزتفکر آموزشی یا همان ذهنیت آموزشی نقطۀ آغازین خوبی است که می‌توانیم آن را درک کرده و به‌سرعت آن را در کلا‌س‌ها اجرا کنیم. منظور از ذهنیت آموزشی باورهایی است که دانش‌آموزان نسبت خودشان، ظرفیت‌هایشان و زمینه‌های آموزشی‌شان دارند. بعد از اینکه در زمینۀ ذهنیت آموزشی به‌خوبی متخصص شدیم آن‌گاه می‌توانیم گام بعدی را برداریم و لایه‌های زیرین انگیزش را درک کنیم و بفهمیم چطور می‌توان با کمک آن، اصلاحات ساختاری بنیادینی در مدارس ایجاد کرد.

پژوهشگران در مورد سه نوع ذهنیت آموزشی صحبت می‌کنند. احساس تعلّق، هدف و ارتباط، ذهنیت رشد و پیشرفت. اگر می‌خواهیم انگیزه‌ای ذاتی در افراد ایجاد کنیم، باید از اینجا شروع کنیم. ممکن است برخی از این ذهنیت‌های آموزشی برای شما آشنا باشند اما معمولاً این ذهنیت‌ها اشتباه فهمیده شده‌اند و و در مدارس هم اشتباه اجرا شده‌اند.

ایجاد احساس تعلّق

کاری کنید دانش‌آموزان احساس کنند صدایشان شنیده می‌شود: فعالیت‌ها، موضوعات و مثال‌هایی که دانش‌آموزان با آن‌ها شناخته می‌شوند را بشمارید تا دانش‌آموزان احساس کنند طبیعی است که هر روز با خودِ اصیلشان و همانطور که هستند در کلاس حاضر شوند. برای حذف تهدید‌های هویتی سخت تلاش کنید. هر کودکی حق دارد که احساس کند دیده می‌شود، شنیده می‌شود، به او احترام گذاشته می‌شود و داستان منحصر به فرد او بخشی از داستان بزرگ‌تر کلاس است.

برای مثال،‌ می‌توانید برای آغاز کلاس خود تشریفاتی خاص وضع کنید که در آن، هرکدام از دانش‌آموزان حرفی می‌زنند و هرکدام اسم خودشان را از زبان کسی دیگر می‌شنوند. روش گفت‌وگوی تُنگِ ماهی را به‌صورت آنلاین اجرا کنید و دانش‌آموزان را تشویق کنید که «از نقطه‌نظر خودشان صحبت کنند». با همکاری دانش‌آموزانتان قوانین و قواعد کلاس را وضع کنید و آن‌ها را در صفحۀ اول هر درس در سامانۀ مدیریت آموزشی خودتان بارگزاری کنید و به طور مرتب و دوره‌ای این قواعد را بازنگری کنید. از هرکدام از دانش‌آموزان بخواهید به‌جای حدس و گمان ترجیحات خودشان را با بقیه به اشتراک بگذارند.

موانع اتصال اینترنتی را کاهش دهید. بگذارید دانش‌آموزان بدانند که راه ساده‌ای برای ارتباطِ خارج از کلاس وجود دارد و شما و بقیه هم از این راه استقبال می‌کنید. می‌توانید انتظارات را اینطور مدیریت کنید که به آن‌ها بگویید پیام‌هایشان را سریع پاسخ می‌دهید. توقعاتتان از کلاس را به‌طور واضح بیان کنید و بدانید مهم است که در شناختن دانش‌آموزان و یافتن راه‌حل‌ برای مشکلات عاطفی و درسی‌ای که دانش‌آموزان با آن درگیرند خلاقیت به خرج دهید. برای مثال می‌توانید برنامه‌ای دوره‌ای بچینید و با تک تک دانش‌آموزان تماس تلفنی یا تماس تصویری بگیرید یا به آن‌ها پیشنهاد دهید که اگر خواستند مستقیماً با شما تماس بگیریند یا به شما پیام دهند.

به خودتان یادآوری کنید زمان ارتباط با دانش‌آموزان مثل زمان تدریس مهم است. اگر به‌صورت آنلاین تدریس می‌کنید، تعمّداً بخشی از زمان ارزشمندتان را صرف ارتباط‌ دسته‌جمعی کنید. برای مثال، کلاستان را با تشریفاتی گروهی آغاز کنید، یک تمرین ذهنی کوتاه را امتحان کنید، قبل از آغاز کلاس یک دورهمی اینترنتی تحت نظارت داشته باشید یا گروه‌های چت کوچکی بسازید که بتوانید در آن به‌طور غیر همزمان با هم گفت‌وگو کنید. این کارها اتلاف زمان کلاس نیست بلکه نوعی سرمایه‌گذاری برای کمک به دانش‌آموزان است تا انگیزه بگیرند و برای تحمل برنامۀ طولانیشان آماده باشند.

فعالیت‌ها را با اهداف اهداف و ربطی که به آن‌ها دارند مرتبط کنید

تلاش کنید تا اهداف را به اهداف کوچک‌تر تقسیم کنید. معمولاً معلمان اهمیت اهداف و ارتباط یک فعالیت با رسیدن به آن هدف را در انگیزه‌بخشی دست‌کم می‌گیرند و در عوض در مورد اینکه چه کارهایی برای واضح‌شدن اهداف انجام داده‌اند اغراق می‌کنند. به‌طور منظم و تعمّداً اهدافی که پشت تکالیف و فعالیت‌های کلاسی هست را بیان کنید، این کار مخصوصاً اکنون که از دانش‌آموزانتان دور هستید اهمیت بیشتری دارد.

از نظرسنجی‌ اینترنتی برای جلب توجه دانش‌آموزان استفاده کنید. از دانش‌آموزان در مورد علایقشان بپرسید و فعالیت‌هایی طراحی کنید که این علایق را هدف قرار دهد، علایقی که دانش‌آموزان شما شخصاً آن را می‌پذیرند و با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کنند. همیشه لازم نیست که فعالیت‌ها یک فعالیت آموزشی باشند، در آموزش از راه دور، باید برخی از محتوای آموزشی قبلی را حذف کنید تا بتوانید با دانش‌آموزان ارتباط عمیق‌تری برقرار کنید. هدف این است که میزان مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های آموزشی در سال تحصیلی را افزایش دهید.

بین فعالیت‌های آموزشی و زندگی واقعی ارتباط برقرار کنید. تحقیقات نشان می‌دهند که وقتی دانش‌آموزان آموخته‌هایشان را با علایق واقعیشان یا جهان پیرامونشان مرتبط می‌کنند انگیزه‌شان برای تحصیل بیشتر می‌شود.

از دانش‌آموزان بخواهید این فعالیت را انجام دهند که یا مصاحبه با یکدیگیر در برنامه‌ای مثل زوم فعالیت کلاسی اخیرشان را با علایقشان مرتبط کنند.

به دانش‌آموزان حق انتخاب دهید. افزودن گزینه‌های محدودی که با دقت انتخاب شده‌اند در یک موضوع می‌تواند راه خوبی برای افزایش انگیزه در آموزش از راه دور باشد. با این کار دانش‌آموزان احساس می‌کنند در عین حال که دارند چیزهای جدیدی یاد می‌گیرند توانایی گزینششان هم تقویت شده و توانمندتر می‌شوند. البته مراقب باشید که قرارگرفتن بیش‌ از حد، در موقعیت گزینش موجب «فرسایش تصمیم» می‌شود. مثال‌هایی برای فعالیت‌های این‌چنینی: یکی از این چهار مقاله را انتخاب کنید. یک رهبر مشهور انتخاب کنید و برای پروژۀ خودتان زندگیش را مطالعه کنید. تحقیق کلاسیتان را در قالب یک پادکست، کتاب کودکانه، ویدیوی 2-3 دقیقه‌ای، اثر هنری یا یک نوشته ارائه دهید.

تلاش فراوان، شکست و ذهنیت رشد

توضیح دهید یادگیری چگونه است. با صحبت کردن با شاگردانتان آغاز کنید. به آن‌ها بگویید که درس‌خواندن سخت است اما اگر از استراتژی‌های مطالعه استفاده کنید، به مرور آسان‌تر می‌شود. در مورد انعطاف‌پذیری عصبی با آن‌ها صحبت کنید و این واقعیت که فعالیت‌های تلاشگرانه در طول زمان باعث می‌شود رشته‌های عصبی مغزشان بازسازی شود.

استراتژی‌های مطالعاتی مؤثر را به آن‌ها بیاموزید. دانش‌آموزان باید از استراتژی‌ها و روش‌های مطالعاتی بهره ببرند. روش‌هایی مثل تجزیه‌ کردن مفاهیم کلیدی و بازگو کردنش به زبان خودشان، بازیابی فعال و تمرین با فاصله در بازخوانی مطالب و علامت‌زدن نکات. باید آموزش این روش‌ها را در طول زمان انجام دهید تا دانش‌آموزان فرصت داشته‌باشند این روش‌ها را تمرین کرده و تصحیحش کنند. در آموزش از راه دور توجه این مسئله اهمیت ویژه‌ای دارد چرا که دانش‌آموزان بیشتر تنها هستند و برای نظم‌ شخصی نیاز به چنین استراتژی‌هایی دارند.

به آن‌ها کمک کنید در خانه محبوس نمانند. این واقعیت را خیلی صریح، به دانش‌آموزان بگویید که یک دوره در خانه خواهند ماند پس لازم است که تاکتیک‌های برای خروج از خانه بیابند. آیا توانسته‌اید فضایی در کلاس ایجاد کنید که در آن بچه‌ها می‌توانند به‌راحتی از همکلاسیشان درخواست کمک کنند؟ یا به این فکر کرده‌اید که گروه‌های مطالعاتی کوچکی درست کنید تا بچه‌ها بهتر با هم ارتباط بگیرند؟ آیا به دانش‌آموزانتان راه‌های آسانی نشان داده‌اید تا در ساعات کاری با شما تماس بگیرند؟ یا حتی اصرار کرده‌اید که وقتی در خانه مانده‌اند با شما تماس بگیرند؟ آیا در سامانۀ آموزشی خود لیستی مفید از منابع درسی و آموزش‌های کلاستان درست کرده‌اید که به‌سادگی در دسترس باشد؟

از فناوری برای ایجاد محیطی صمیمی استفاده کنید. تست‌هایی تهیه کنید که آموزشی هستند و نمراتش تأثیری بر نمرۀ نهایی دانش‌آموزان ندارد. تمرینات پرتکرار اما بدون نمره‌ای که در یادگیری درس مؤثرند و در ارزیابی‌ها می‌آیند تهیه نمایید. این تست‌های ارزیابی را تغییر دهید و به عنوان بخشی از روند آموزشی از آن‌ها استفاده کنید و به دانش‌آموزان کمک کنید به آن‌ها به دید ابزاری مفید برای ارزیابی خود و کارایی استراتژی‌های آموزشیشان نگاه کنند و ببینند در گام بعدی باید چه کار کنند. نهایتاً آزمون‌هایی که هدفشان آموزش است و نه ارزیابی را با آزمون راحت اشتباه نگیرید، اگر دانش‌آموزان به چالش کشیده شوند، هم تلاش بیشتری می‌کنند و هم یادگیریشان عمیق‌تر خواهد بود. در هر کلاس زمانی را برای بررسی پاسخ‌های اشتباهی که داده‌اند اختصاص دهید و آن را فرصتی برای درس‌گرفتن از اشتباهات قرار دهید.

سازمان و ساختار نمره‌دهی خود را تغییر دهید. به‌خلاف عقلانیت سنتی‌ای که در سیستم آموزشی وجود دارد، نمره، نه به دانش‌آموزان انگیزه می‌دهد که در حد توان تلاش کنند و نه باعث می‌شود بهترین یادگیری و عملکرد را داشته باشند.

چه زمانی بهتر از الآن برای تنظیم کردن ساختار نمره‌دهی خودتان و وضع پاداش برای اموری واقعی مثل پیشرفت، رشد و بهبود وضعیت تحصیلی یک دانش‌آموز؟! حتی اگر تغییر ارزیابی پایانی خارج از توان و حیطۀ شماست، روی تنظیم روش ارزیابی میان‌ترم تمرکز کنید و امتیاز و نمرات را بر اساس پیشرفت مداوم، به یک دانش‌آموز بدهید. این روش نه‌تنها باعث می‌شود شاگردان ضعیف‌تر دنبال یادگیری باشند بلکه دانش‌آموزان قوی را هم مجبور می‌کند تا نشان دهند برای پیشرفت سطح مهارت‌هایشان دارند تلاش کافی می‌کنند.

همیشه آمادۀ تنظیم و تغییر روش تدریستان باشید. چون در کلاس‌های مجازی سخت است که فضای کلاس را به‌خوبی ارزیابی کنید و تعیین کنید دانش‌آموزانتان چه می‌دانند، از ارزیابی‌های سازندۀ خود استفاده کنید تا مداوماً تدریس خود را با کلاس تنظیم کنید. این کار روش خوبی برای این است که الگویی برای رفتارهای متناسب با ذهنیت رشد باشید، یعنی ذهنیتی که دوست دارید دانش‌آموزانتان بپذیرند و چنین ذهنیتی پیدا کنند.

شایستگی‌ها را به‌شکل دیجتیال ثبت کنید. وقتی دانش‌آموزان متوجه رشد شایستگی‌ خود شوند، انگیزه هم افزایش پیدا می‌کند. فعالیت‌های کوتاهی برای بهبود آن انجام دهید و آن‌ را به شانس و پیشرفت اتفاقی نسپارید. برای مثال، یکی از مشق‌های قدیمی را بیاورید و آن را با فعالیت و مشق فعلی مقایسه کنید یا یک کیف کاغذ اینترنتی ساده درست کنید که بشود آن را به‌طور مرتب به‌روزرسانی کرد و از آن بازدید کرد. مطمئن باشید که دانش‌آموزان شاستگی خود را به سخت‌کوشی و استراتژی‌های صحیح مرتبط بداند نه توانایی‌ ذاتی و طبیعی خودشان.