بال‌های خیالِ کودکی
موقعیتی را تصور کنید که شما وارد اتاق فرزندتان می‌شوید و او را در حال یک گفت‌وگوی جدی با شخصی نامرئی می‌بینید. در حالی که وارد اتاق می‌شوید با هشدار فرزندتان مواجه می‌شوید که می‌گوید: مواظب باش، داری پای دوستم رو له می‌کنی! واکنش شما در برابر این وضعیت چیست؟ آیا می‌ترسید و نگران می‌شوید یا اینکه با او همراهی می‌کنید؟ خیال‌پردازی در کودکان، مسئله‌‌ای است که بعضی از کودکان ۳ تا ۸ ساله و حتی بزرگ‌تر با آن درگیر هستند. در این مقاله می‌خواهیم بررسی کنیم که آیا این یک مشکل بزرگ است یا یک ویژگی معمولی؟
خیال‌بافی کودکان خوبه یا بده؟
دنیای رؤیا و خیال، دنیایی است که در آن‌جا می‌توان به خیلی چیزها رسید. علت اینکه بعضی از بچه‌ها علاقه دارند در این دنیا زندگی کنند رسیدن به چیزهایی است که در واقعیت در دسترسشان نیست. خیال‌بافی می‌تواند به خلاقیت، تمرین تعامل کودکان با یکدیگر، و فعال نگه داشتن ذهن کمک کند. به همین دلیل کودکان خیال‌پرداز می‌توانند معانی مختلف را بهتر از دیگران درک کنند. خیال‌بافی به طور کامل بد نیست. بنابراین نباید کاری کنیم که کودکان کلا از خیال‌بافی دست بکشند. اما خیال‌پردازی نیز همچون هر پدیده دیگری حد و اندازه‌ای دارد و اگر از حد بگذرد تبدیل به یک اختلال رفتاری و روانی در کودک می‌شود. ممکن است گاهی خیال‌بافی برای کودک از یک بازی و سرگرمی فراتر رفته و تبدیل به نوعی واکنش دفاعی از سمت او برای مقابله با مشکلاتش در زندگی واقعی شود. بنابراین باید حواستان باشد که اگرچه خلاق بودن و خیال‌پردازی دو ویژگی عالی برای کودکان است اما اگر آنها خود را در تخیلشان گم کنند و نتوانند واقعیت و خیال را از هم تفکیک کنند؛ ممکن است دچار مشکلات جدی شوند.
بچه‌ام دوست خیالی داره!
بعضی از کودکان، در طول دوران کودکی‌شان با یک موجود خیالی زندگی می‌کنند که این موجود نامرئی همیشه همراه آنها است! این موجود ممکن است یک انسان باشد یا یک آدم فضایی که گوش‌هایی شبیه به گوش‌های فیل دارد. از آنجایی که کودکان در این دوره از زندگی خود معمولا با تجربه‌های جدیدی مانند آموزشِ رفتن به دست‌شویی یا رفتن به مهدکودک و پیش‌دبستانی روبه‌رو می‌شوند، در ذهشان دوست‌های خیالی پرورش می‌دهند که با کمک او از عهدة اضطراب ناشی از اولین تجربه‌ها بربیایند. همچنین آنها با کمک این دوستان خیالی می‌توانند مهارت‌های اجتماعی را تمرین کنند. یک قانون کلی برای دوست خیالی وجود دارد که هرگز درمورد دوست خیالی کودکتان حرفی نزنید، مگر اینکه خودش درمورد چنین دوستی صحبت کند. مثلا اگر کودکتان دوست خیالی دارد هیچ گاه به او نگویید اگر غذایت را نخوری، از دوستت می‌خواهم غذایت را بخورد و آن‌وقت تو گرسنه می‌مانی! با این کار فرزندتان را در مسیری همراهی می‌کنید که از دنیای واقعی فاصله زیادی بگیرد. حواستان باشد که از آن ور بوم هم نیفتید و اگر فرزندتان در مورد دوست خیالی‌اش با شما حرف زد جوری با او برخورد نکنید که آن دوست خیالی اصلا وجود ندارد. سعی کنید با دوست خیالی کودکتان مخالفت نکنید و کودک را مجبور نکنید که دوست خیالی‌اش را رها کند. وجود دوست‌های خیالی در سنین پایین بسیار عادی است. اما در نظر داشته باشید که اگر کودکتان به کلاس اول یا دوم دبستان رسیده بود و وجود دوست خیالی‌اش مزاحم اجتماعی شدن و پیدا کردن دوست واقعی بود، حتما باید فکری به حال این وضعیت کنید.
باور کنید راست می‌گم!
كودك شما در ذهن خود چیزهایى را مجسم مىكند كه اصلا وجود خارجى ندارند. قدرت تخیل در این سن آن قدر زیاد است كه مىتواند خود را به جاى دیگران بگذارد، در بازىها خودش را قهرمان بداند و درباره والدین و شرایط زندگی‌اش اغراق کند و… . بنابراین توصیه مىكنیم فرزندتان را به خاطر خیالبافىهایش مسخره نكنید و به او برچسب دروغ‌گویی نزنید. مثلا وقتی فرزندتان با ذوق و هیجان از مکالماتش با عروسک خرسی گوشه اتاقش حرف می‌زند، سعی کنید تا حد امکان با او همراهی کنید و از مکالمة خیالی‌اش اطلاع پیدا کنید. احتمالا خیلی از تمایلات یا کمبودهای کودکتان را می‌توانید از طریق همین گفت‌وگوها بفهمید و برای برطرف کردن آنها تلاش کنید.
رام کردن اسب خیال‌پردازی
خیال‌بافی یک مشکل محسوب نمی‌شود. ولی مشکل زمانی اتفاق میفتد که خیال‌بافی، عملکرد و توانایی کودک را برای یک زندگی معمولی از بین ببرد. مثلا ممکن است کودک شما نتواند با دیگر هم سن و سالانش ارتباط برقرار کند و خودش را به تخیلاتش محدود کند یا اینکه دوست خیالی‌اش را تا زمان مدرسه داشته باشد. بنابراین به طور کلی خیال‌پردازی کودکان خطری برای آنها ندارد ولی اگر کنترل نشود می‌تواند دردسرهایی برای شما و فرزند دلبندتان ایجاد کند. چند راهکار برای کنترل خیال‌پردازی بیش از حد در بچه‌ها را با هم مرور می‌کنیم:
۱. کم‌تر تلویزیون تماشا کنید. وقتى در یك كارتون تلویزیونی، شخصیت کارتون با یک چوب جادویی هر کاری که دلش بخواهد را انجام دهد، طبیعی است که دیدن زیاد همچین تصاویری خیال‌بافی فرزندتان را تشدید می‌کند.
۲. اجازه ندهید کودکتان زمان زیادی را با خودش تنها باشد. زیرا تنهایی بهترین زمان برای خیال‌پردازی است.
۳. سعی کنید هر چند وقت یک بار تغییرات جزئی را در محل زندگی کودکتان به وجود بیاورید. مثلا هر سه چهار ماه یک بار دکوراسیون اتاقش را تغییر بدهید. اگر شرایط محیطی کودک کاملا یکنواخت باشد، باعث تشدید خیال‌پردازی‌اش می‌شود.
۴. با انجام بعضی فعالیت‌ها و بازی‌های فکری مختلف مهارت تمرکز کردن را در فرزندتان تقویت کنید.
۵. موقعیت‌های سرگرمی و تفریحی جذابی برای فرزندتان فراهم کنید.
۶. باتوجه به شرایط سنی کودک و رشد عقلی‌اش، به او کمک کنید مهارت خودآگاهی و کنترل ذهن را بیاموزد. اگر فرزندتان بتواند کم‌کم به مهارت کنترل ذهنی دست پیدا کند، کنترل قوة خیالش به دست خودش میفتد و این کار در وجودش درونی می‌شود.
۷. یکی از راه‌های تقویت تمرکز و کنترل ذهنی، تمرین تکنیک «تنفس ذهنی» است. از فرزندتان بخواهید ۸ دقیقه فقط به نفس کشیدنش فکر کند. اگر در طول این زمان حواسش از نفس کشیدن پرت شد و به چیز دیگری فکر کرد، این فرایند را از اول تکرار کنید.
به طور کلی خیال‌پردازی در کودکان اتفاق بدی نیست. اما اگر اندازة این خیال‌پردازی در حد معمول باشد و به زندگی واقعی کودک آسیبی وارد نکند. اگر به ظرفیت خیال‌پردازی در کودکان توجه خوبی داشته باشید، می‌توانید از آن در جهت شکوفایی استعدادهای مختلف فرزندتان استفاده کنید. مثلا اگر فرزندتان علاقة زیادی به قصه گفتن یا نقاشی کشیدن دارد، می‌توانید به او کمک کنید که از قوة خیالش در این فعالیت‌هایش استفاده کند. اینگونه هم به رشد خلاقیت او کمک کرده‌اید و هم فرصتی را بری پی بردن به اعماق فکری فرزندتان فراهم کرده‌اید.
